Dizanteri – Basili Dizanteri (Shigellozis)
Etken;
Etken biyolojik ve antijenik yapısına göre 4 türe ayrılır:
Shigella Dysenteriae(schica), Shigella Flexneri, Shigella Boydii ve Shigella Sonnei (S. Dizanteri tip 1)
Dizanteri Bulaşma Yolu;
- Fekal oral yolla bulaşır. Karasinek ve hamam böcekleri mekanik bulaştırmada önemli rol oynarlar.
Bulaşma süresi; Hastalık ve portörlük devam ettiği sürece bulaşma devam eder.
Kuluçka süresi; ortalama 1-3 gün olmakla beraber 9 güne kadar çıkabilir.
Dizanteride Epidemiyoloji;
- Enfeksiyon kaynakları hasta ve portörlerin gaitaları ve idrarlarıdır.
- Yaz aylarında, toplu yerlerde fazladır.
- Çevre şartları kötü ve kişisel hijyenin bozuk olduğu yerlerde daha sıktır.
Dizanteri Erken dönem bulguları;
- Yüksek ateş, kramp tarzında karın ağrıları, bulantı-kusma, ishal ve ishal sonucu dehidratasyon görülür.
Dizanteri Geç dönem bulguları;
- Hastanın ateşi genellikle düşer.
- Dışkılama sayısı ve gaita miktarı azalır.
- Gaita kanlı ve mukuslu bir hal alır. Günde 15-20 kez dışkılama olabilir. Tenezm belirgindir. Taş roseler görülebilir.
- Klinik olarak hafif, orta ve ağır seyirli olabilir. Ağır formda; yüksek ateş, ense sertliği, menengial bulgular, konvülsiyon ve solunum sistemi bulguları gibi bağırsak dışı bulgular bulunabilir.
Dizanteri Teşhisi ;
Tanı, dışkı kültürü ile konur. Mikroorganizma dışkıda birkaç saat içinde öldüğünden alınan dışkı örneği hemen tetkik edilmelidir. Anamnez, fizik muayene de yapılır.
Dizanteri Tedavisi ;
Dehidratasyon giderilir. Antibiyogram yapılarak antibiyotik kullanılır.
Komplikasyonlar; yüksek ateşe bağlı febril konvülsiyonlar, vajinal apse, perineal apse, tenezme bağlı rektal prolapsus, herni, hiponatremi, hipoglisemi, artrit, kronik ülseratif kolit görülebilir.
Dizanteri Hastalerında Bakım
- Hasta ve portörler tedavi edilinceye kadar enterik izolasyon önlemleri alınır.
- Yatak istirahati önerilir.
- Dehidrasyon için sıvılar verilir.
- Aldığı çıkardığı takibi yapılır.
- Yaşam bulguları takip edilir.
- Beslenmesi için hasta teşvik edilir.
- Hastalara kişisel hijyenin önemi için eğitim yapılır.
Dizanteriden Korunma :
- Sular klorlanarak kullanılma ve saklanmalıdır.
- Hastalar ve taşıyıcılar enfeksiyonu bulaştırmamaları için tedavi edilmelidir.
- Besin hijyenine dikkat edilmeli, çiğ yenen sebze ve meyveler bol su ile epidemik dönemlerde klorlu su ile yıkanmalıdır.
- Yazın yiyeceklerin açıkta kalmamasına özen gösterilmelidir.
- Topluma el yıkama alışkanlığı ve önemi konusunda eğitim yapılmalıdır.
- Süt ve süt ürünleri pastörize edilmelidir.
- Vektörlerle savaşılmalıdır.
- Akut enfeksiyonlu hasta ve portörlerin dışkı kültürleri iki kez üst üstte (-) gelinceye kadar besin hazırlanması, satışı vs çocuk-yaşlı bakımı ile ilgili işlerde çalıştırılmamalıdırlar.
AMİPLİ DİZANTERİ (AMİBİASİS)
Etken; Entomoeba Histolitika’dır.
- Belirtisiz portörlükten, çok şiddetli belirtilerle seyreden akut amipli dizanteri şekline ve karaciğer, beyin, dalak gibi organlarda amip apselerine neden olan lokalizasyonlarla kendini gösteren bir hastalıktır.
- Kist şekilleri -50C de donmaya, klora, mide asidine, çevre şartlarına karşı dayanıklıdır.
Bulaşma yolu; fekal oral yolla bulaşır.
Bulaşma süresi; hastalık devam ettiği sürece bulaştırıcılık vardır.Eller, sular, karasinekler bulaştırmada önemlidir.
Kuluçka süresi; genellikle 8-10 gün arasında değişir.
Epidemiyoloji; tüm yaş gruplarında, tüm ırklarda ve her iki cinste görülebilir. Enfeksiyon kaynağı enfekte veya portör olanların gaitaları ve bunlarla kontamine olmuş yiyecek ve içeceklerdir. Yazın sıktır.
Amipli Dizanteri Belirtiler; Asemptomatik tipte dışkıda kistler vardır, kişiler dışkıları ile bu kistleri atarlar, bunun dışında belirtisi yoktur.
- Akut seyirli tip ani başlar. Baş ağrısı, bulantı- kusma, kramp tarzında karın ağrıları vardır.
- Günde 30-40 kez dışkılama, tenezm, kilo kaybı, dehidratasyon bulguları ve yaygın bağırsak ülserasyonları görülebilir.
- Gaita parlak kanlıdır.
- Ateş yoktur.
- Kronik amibiyaziste karın ağrısı,pis kokulu dışkı,öldürücü barsak kanamaları olabilir.
Tanı; dışkının görünümü, dışkı incelemesi sonucunda amiplerin trofozoid veya kist şekillerinin görülmesi ve klinik bulgularla tanı konur.Röntgen,ultrason incelemesi yapılır.
Tedavi; tedavide en sık kullanılan ilaçlar emetine, terasiklin, metronidazol, diloxanide furoate, paramomycin, tinidazol, klorakin ve eritromisindir. Hastanın sıvı elektrolit dengesi sağlanır.Dışkı kültürü negatif gelinceye kadar hastanede yatırılır.Portörlerin tedavisi yapılmalıdır.
Komplikasyonlar; bağırsak kanaması ve perforasyonu, anemi, peritonit, fistül, kolanda gangrenöz değişimler, dehidratasyon, malnütrisyon, beyin ve akciğerde amip apseleri olabilir.
Bakım;
- Bulaştırıcılık süresince enterik izolasyon önlemleri alınır.
- Yatak istirahati verilir.
- Oral beslenemiyorsa IV beslenir.
- Aldığı çıkardığı takibi yapılır.
- Yaşam bulguları takip edilir.
- Gerekirse kan transfüzyonu yapılır.
- İlaçların toksik etkileri için hastalar gözlenir
- Hastalıkta nüksler olabileceğinden hastaya, tedaviden sonra 6 hafta ara ile 6 ay doktor kontrolünde olması gerektiği ve bunun önemi anlatılır.
- Spazmodik ağrılar için sıcak uygulama yapılabilir.
- Sulu gıdalar verilir, posalı-gaz yapıcılar verilmez.
Korunma
- Gıda maddesi üretimi yapanlarda portör taraması yapılır.
- Portörlerin gıda işlerinde çalışması önlenir.
- Topluma el yıkama hakkında eğitim yapılır.
- İçme ve kullanma suları dezenfekte edilir. Kaynatmak önemlidir.
- Su ve besinlerin kontaminasyonu önlenmelidir.
- Atıkların kontrolü ve vektörlerle savaş önemlidir.
- Çevre koşulları düzeltilmelidir.
- Sağlıklı kişilere korunma hakkında eğitim yapılır.