Radyoterapi Nedir Tedavi Amaçlı Nasıl Kullanılır
Günümüzün en büyük hastalıklarından biri olan kanser başlıca kemoterapi ve radyoterapi ile tedavi edilir. Binlerce kanser hastasının belli aralıklarda maruz kaldığı bu tedavi şekli ile ilgili merak ettiğiniz herşeyi bu yazının devamında bulabileceksiniz.
Radyoterapi Nedir?
Öncelikle radyoterapinin tanımını yapalım, basit olarak bu tedavi şekli radyasyon ile kanser hücrelerini öldürmek amacıyla yapılır. Bu radyasyon farklı yol ve yöntemler ile veriliyor olsa da en yaygın olan dışarıdan kanserli bölgeye gönderilen ışın tedavisidir.
Radyoterapi Nasıl Çalışır?
Burada bilinmesi gereken en önemli nokta radyoterapi tedavisi hem sağlıklı hemde kanser hücrelerine etki eder. Tedavide kullanılan doz kişinin tolere edeceği dozun üst sınırına göre ayarlanır ve bu yüksek doz ile mümkün olduğu kadar kanser hücreleri hedef alınarak tamamı ile bu kötü huylu hücreleri öldürmek amaçlanır. Bazen ise tümör cerrahi operasyon için fazlası ile büyüktür, bu tip durumlarda radyoterapi tümör hücrelerinden tamami ile kurtulmak yerine tümör hacmini operasyona uygun hale getirmek için kullanılır.
Radyoterapi Nedir Tedavi Amaçlı Nasıl Kullanılır
Konsept olarak radyoterapi tedavisinin amacını anladık şimdi biraz daha derine inerek hücrelerimizin radyasyona nasıl tepki verdiğini inceleyelim. Hücrelerimiz yeterince büyüdüklerinde, bölünüp çoğalmak isterler bu olaya mitoz olarak adlandırılır. Temel olarak hücre çeperimizin büyüme hızı, hücre içi hacminin büyüme hızına yetişemez bu nedenle hücre bölünerek hacmini yarıya indirmek ister sonra bu olay böyle tekrar eder. Bölünme esnasında hücre çekirdeğinde bulunan bilgi deposu yani DNA, bölünmeden hemen önce çoğaltılır ki bölündüğünde her hücre bir kopyasını alabilsin. DNA’nın doğru çoğaltılması ve hasarsız iletilmesi çok önemlidir eğer bu esnada herhangi bir problem olursa hücre yanlış bilgiyi kullanabileceği için hasar görür hatta kötü huylu olup kanser başlangıcına kadar ilerletebilir. Bunun önüne geçmek için sistemimiz çeşitli savunma ve tamir mekanizmaları geliştirmiştir. Bunlardan en önemlisi DNA tamir mekanizması adı verilen, hasar oluştuğunda bunu düzeltmekle görevli enzimlerdir. Eğer tamir mekanizması başarılı olamaz ise sistem bozuk DNA üreteceğime hiç üretmem daha iyi diye düşünüp bu hücreyi tamamen ortadan kaldırabilir, bu olaya ise apoptosis yani hücre ölümü adı verilir. Bu kadar bilgiyi niye verdik? Çünkü radyoterapi DNA’da hasar yaparak tam da bu mekanizmayı aktive ediyor. Oluşturduğu hasar bu tamir mekanizması ile büyük ölçüde tamir edilemediği için radyasyonu alan neredeyse bütün hücreler apoptosis ile öldürülüyor. Yukarıda belirtildiği gibi bu ölüm daha çok mitoz esnasında olan hücreleri etkiliyor, kanser hücreleri çok agresif olarak bölünmeleri ile meşhur oldukları için sürekli olarak mitoz evresinde olarak düşünebiliriz. Normal hücrelerle kıyasla kanser hücreleri çok daha fazla bölündükleri için radyasyon tedavisinden en büyük hasarı bu hücreler görüyor. Fakat bu durumdan aktif olarak bölünen diğer sağlıklı hücrelerde nasibini alıyor, örneğin saçı oluşturan hücreler devamlı olarak bölünüp saç uzamasına neden oldukları için bu hücrelerde, kanserli hücreler gibi etkilenerek hücre ölümüne maruz kalıyorlar. Bu nedenle birçok hastada geçici saç kayıpları yaşanabiliyor ancak tedavi bittiği andan itibaren kaybedilen tüm saçlar geri kazanılıyor.
Radyoterapi tedavisi ne kadar sürer?
Malesef bunun cevabını kesin olarak doktorunuz verir, cevabı belirleyen en büyük etmenler tümorün boyutu, radyasyona maruz kalıcak bölge ve tedavinin amacıdır. Kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebilecek tedavi süresi tek bir seanstan başlayarak maksimum haftada beş seans olarak 6 hafta kadar sürebilir.
Tedavi süresince hastanede kalmam gerekir mi?
Genelikle çok uzak bir yoldan gelmiyor iseniz yatılı hasta olmanıza gerek kalmayabilir. Fakat yine kişinin durumuna göre doktorunuz hastanın özellikle kontrol altında kalmasını isteyebilir.
Tedavi boyunca yapılması ve yapılmaması önerilenler
Önemli olan tedavi boyunca moral bozmamak, mümkün olduğu kadar günlük işlerinize devam ederek hastalık psikolojisine yakalanmamanız. Bunun dışında en önemli yapılması gerekenlerden biri bol bol su içmektir. Dengeli ve düzenli beslenmek tedavi süresinde ve sonrasında iyileşme sürecine yardımcı olacaktır. Bununla birlikte tedavi süresince, ilgili bölgeyi zorlamamak önemli bir etmendir. Örneğin ağız veya boyun bölgesi tedavi hedefi ise çok acı, sıcak veya soğuk yiyeceklerden uzak durmak en mantıklısıdır, fakat doktorunuza danışarak bunun sizin durumunuzda bir tehlikesi olup olmadığını öğrenebilirsiniz.
Radyoterapi esnasında görülen yan etkiler nelerdir?
Radyoterapi belli bir bölgeye yapıldığı için görülen yan etkiler tedavi edilen bölgeye göre değişiklik gösterebilmektedir. Genel olarak görülen yan etkiler aşağıdaki gibidir.
Yorgunluk Hem tedavi sırasında hemde sonrasında devam edebilecek yan etkidir, kişiden kişiye değişiklik gösterse de ortalama olarak birkaç ay devam edebilir.
Cilt problemleri Yine tedavi edilen bölgeye göre değişiklik gösterse de kuruma, yanma ve kızarıklık oluşabilmektedir.
İshal Tedavi gören çoğu insanda görülmese de tedavi edilen bölgeye göre oluşabilecek bir yan etkidir. Bunun yanı sıra hafif fakat sürekli mide bulantısı da oluşabilmektedir.
Tedavim bittikten sonra ne olacak?
Öncelikli olarak yukarıda anlatılan yan etkilerin neredeyse hepsi yavaş yavaş azalarak kaybolacak. Tedaviden birkaç hafta sonrasına kadar radyoterapinin hücreler üzerindeki etkisi devam edecek yani kanser hücreleri ölmeye devam edecekler. Tedavinizin uzunluğuna göre değişiklik gösterebilir fakat yaklaşık 4-6 hafta arasında tekrar kontrole gitmeniz istenecek ve bundan sonra belli aralıklarla çeşitli testler yaparak tekrar etme riskini ortadan kaldıracaksınız.
Referans
Baskar et al. Cancer and Radiation Therapy: Current Advances and Future Directions. 9 (3) 2012.