Tifo (Kara Humma) Belirtileri Teşhisi Tedavisi
TİFO (TYPHOİD FEVER, KARA HUMMA)
ETKEN;
- Enterobakterilerden salmonella typhi’dir.
- A,B,C1,C2,D ve E tipleri vardır.
- S. Typhi D grubundadır.Yanlızca insanda hastalık yapar
- Etken nemli ortamda aylar ve hatta yıllarca canlı kalabilir. Buzdolabında, suda uzun süre yaşar.
- Birçok besiyerinde kolayca ürerler.
- Kaynatma, klorlama ve pastörizasyonla çabuk ölür.
Tifo Hastalığının Bulaşma Yolu ;
- Fekal- oral bulaşma olur.
- Bakteri hasta veya portörlerin idrar ve dışkıları ile atılır.
- Dış etkenlere dayanıklı olduğundan kontakt enfeksiyon ile direkt veya kontamine materyalin yenmesi, sular, süt, karasinek ve hamam böcekleri gibi mekanik aracılarla indirekt olarak bulaşır.
- Etken vücuda ağız yoluyla girer. Mide asidinden etkilenirler. İntestinal bariyeri geçerse RES’e geçer. Tifonun Barsak dışı belirtileri ortaya çıkar. Peyer plaklarına yerleşirse ülserler ve nekroz alanları oluşur. Bağırsakta kanama ve perforasyonlara neden olabilir.
Tifo Hastalığının Bulaşma süresi ;
- Tifo basili hasta veya portörlerin gaita ve idrarından atıldığı sürece bulaştırıcıdır.
- Genellikle birinci haftadan başlayarak, nekahat dönemi boyunca bulaştırıcılık devam eder.
- Tifoda portörlük çok önemlidir. Tedaviden sonra hastaların %2’sinde portörlük olabilir. Kronik portörlük olabilir (5yıl).
Kuluçka süresi;
- 7-15 gündür.
- 3 haftaya kadar uzayabilir.
- Gıda zehirlenmesi tarzında ise 48 saattir.
Epidemiyoloji;
- Tüm yaşlarda görülür. Cins, ırk ayırmaz. Yaz aylarında, geri kalmış ülkelerde fazladır.
- Bakteriyi her alan hasta olmaz. Enfeksiyon için duyarlılık gereklidir.
Kara Humma – Tifo Belirtileri
Ülkemizde tüm bölgelerde endemiktir. Dört evrede incelenir. Prodrom dönemde hastalığın başlangıcı sinsidir.
Birinci Evre Tifo Belirtileri ;
- 2-3 gün süren halsizlik, kırıklık, iştahsızlık, burun kanaması, konstipasyon ve gaz şikayetleri, akşamları hafif ateş gibi nonspesifik bulgular görülür.
- Kuru bir öksürük olabilir.
- Ateş 40 C yükselir. Ateş akşamları yükselir, sabahları düşer. Bacaklı ateş vardır. Normalde ateşle birlikte nabız sayısında da artma beklenir.
- Ancak tifoda ateşin yükselmesine karşın nabız sayısında artma olmaz. Buna DİSKORDANSnabız denir. Bu durum tifo için tipiktir.
- Hastada yüksek ateşten dolayı sayıklamalar olabilir
İkinci Evre Tifo Belirtileri ;
- Fastigiumdur.
- Bu dönem ateş yüksek ve süreklidir.
- Yüz soluk, dil kuru ve paslıdır. Karın ağrılarında artma vardır. Bazen kabız,bazen ishal olabilir.
- Batın palpasyonda, sağ alt kadranda bağırsaklardaki hava ile sıvının yer değiştirmesi hissi alınır. Buna GARGUYMAN denir.7-10gün sürer.Deri kapillerinde emboliler sonucu basmakla kaybolan açık-pembe renkli taşroze görülür.Toksisiteye bağlı sayıklamalar,deliryum olabilir.Etrafa ilgi kesilmiştir(tifos hali).
- Toksisitenin kemik iliğini etkilemesine bağlı Karaciğer testleri bozuktur, splenomegali ve hepatomegali olabilir.Dil kuru ve paslıdır.
- Tansiyon düşüktür ve toksik şoka eğilim vardır.
Üçüncü Evre Tifo Belirtileri ;
- Belirtiler daha da artmıştır.
- Nabızdaki duyum oranı daha da derinleşerek yumuşak ve zayıf bir hale gelir.
- Bazen üçüncü hafta sonunda bağırsaklarda kanama, bağırsak delinmesi ya da ülseri ve buna bağlı olarak peritonit gelişebilir ve hasta kaybedilebilir.
- Somnolans, deliriyum ve ajitasyon görülür.
Dördüncü Evre Tifo Belirtileri
- Komplikasyon gelişmezse ateş yavaş yavaş düşer ve hastalık gerilemeye başlar. Antibiyotiklerin kullanılması önemlidir.
- Dil temizlenir, iştah düzelir.
- Hasta sabaha kadar bolca terler. Bazı hastalarda deride kabuklanma ve saçlarda dökülme görülebilir. Bronkopnomoni gelişebilir.
Tifo Teşhisi
- Anamnez, fizik muayene ve laboratuar bulgularıyla konur.
- İlk haftada kan kültüründe, ikinci haftadan itibaren de idrar kültüründe tifo basili üreyebilir.”Gruber Widal” testi ikinci haftadan itibaren (+) tir.
(Kara Humma) Tifo Tedavisi
- Hastanın hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekir.
- Genellikle tedavide kloramfenikol ve ampisilin kullanılır.
- Hasta bakımı diyete özellikle önem verilmelidir.
Komplikasyonlar;
- İlk bir hafta içinde toksik komplikasyonlar görülür. Endotoksik şok, toksik miyokardit, ansefalopati ve menenjit gibi.
- İkinci ve üçüncü haftalarda peritonit, bağırsak perforasyonları, myokardit, kalp yetmezliği, kollaps ve ölüm gelişebilir.
- Geç komplikasyonlar hepatit, kolesistit, kolanjit, piyelonefrit, menenjit, artrit, DİC, osteomiyelit, bronkopnomoni gelişebilir.
Tifo (Kara Humma) Hastalığında Bakım
- Hasta yatak istirahatine alınır.
- Delirium varsa yaralanmalardan ve kazalardan korumak amacıyla yatak kenarları desteklenir.
- Enterik izolasyon için gerekli önlemler alınır.
- Hastalığın akut döneminde sık aralıklarla ateş, nabız, tansiyon, takibi alınır.
- Ateşli dönemde ateşe yönelik uygulamalar yapılır.
- Dışkıda kan olup olmadığı gözlenir ve gerekirse kan transfüzyonu için kan hazır bulunur.
- Vücut ısısında düşme, nabızda artma, tansiyonda düşme, bağırsakta kanama ve perforasyon bulgularıdır. Dikkatli gözlem önemlidir.
- Hastaya terlemeden sonra derideki atık maddeleri temizlemek ve dolaşımı uyarmak amacıyla ılık su ile silme banyoları uygulanır.
- Hasta sık aralarla mobilize edilir.
- Ağız bakımı verilir.
- Aldığı, çıkardığı takibi yapılır.
- Hastaya yüksek kalorili, fazla yağlı olmayan posasız gıdalar verilir.
Tifo Hastalığından Korunma
- Rutin kullanılmamasına rağmen tifo aşısı vardır. Ölü bakteri aşısıdır. 2-40 yaş arasındaki kişilere Deri altı yapılır.
- Besin üretimi yapanlar, aşçılarda aralıklı dışkı kültürü yapılır, pozitif olanlara gıda satışında ve hazırlanmasında çalıştırmazlar.
- Endemik bölgelerde suların kaynatılması, klorlanması gerekir.
- Süt ve süt ürünleri kaynatılmalı veya pastörize edilmelidir.
- Konserve hazırlanmasında klorlu su kullanılmalı ve el hijyeni konusunda eğitim verilmelidir.
- Çevre kirliliği ve kara sinekler yok edilmelidir.
- Portörler saptanıp tedavi edilmelidir.
- Hastalık hakkında topluma sağlık eğitimi yapılır.