Epidemik Tifüs – Lekeli Humma
ETKEN
- Riketsia provazeki
Epidemik Tifüs – Lekeli Humma Bulaşma Yolu
- Bitler kan emme eylemi esnasında insana bulaşır.
- İnsan rezervuar olup bit vektör olarak rol oynar
- İnsandan insana direkt bulaşma olmaz;vücut biti (pediculus humanus corporis) vektör olarak bulaşmada rol oynar
- Bulaşma enfekte bitlerin kan emme sırasında deriye dışkılarıyla riketsiaları ısırık yarasına bulaştırmasıyla olur
- Bitin dışkısı ya da ezilmesiyle riketsialar deriden insana bulaşır
- Bunun yanı sıra kurumuş toz dışkının solunmasından ve konjuktivalardan da bulaşma olabilir
Epidemik Tifüs – Lekeli Humma Kuluçka Süresi
- 1-2 hafta olmakla birlikte çoğunlukla 12 gün olarak kabul edilmektedir
BULAŞTIRICILIK SÜRESİ
- İnsandan insana direkt bulaşma söz konusu değildir
- Hastalar ateşli dönemde ve bu dönemden 2-3 sonrasına kadar bitler için bulaştırıcıdır
- Hastalardan kan emen bitler 2-6 gün sonra dışkılarında riketsiya çıkarmaya başlarlar
- Bit bir insandan diğerine bulaşınca hastalık etkenini taşıyan bitler diğer insana geçer ve o insanı ısırmasıyla beraber hastalık etkenini dışkılayarak bulaştırırlar
EPİDEMİYOLOJİ
- Hijyen kurallarına uyulmayan, sosyo-ekonomik düzeyi düşük toplumlarda daha fazla görülür
- Tarih boyunca değişik bölgelerde salgın yapmış ve ölümlere neden olmuş bir hastalıktır
- Soğuk hava, yoksulluk, savaş ve afetler sırasında hastalığın daha fazla görüldüğü saptanmıştır
Epidemik Tifüs – Lekeli Humma Belirti ve Bulguları
- Hastalık belirtileri genellikle ani olarak başlar
- Halsizlik,baş ağrısı,zayıflama,hafif bir ateş yükselmesi gibi ön belirtilerde bulunabilir
- ilk belirtileri;baş ağrısı, ürperme, yemek yiyememe, bacakta ve sırt kaslarında yaygın ağrı şeklinde olur
- 38-40 dereceye varan ateş hastalık süresince varlığını sürdürür
- Öksürük hastaların %70’inde olan bir bulgudur
- Hastalığın 4-6.günlerinde göğüs yanlarında pembe renkte deri döküntüsü lekeleri belirir
- Maküler tarzda başlayan döküntü tedavi edilmez ise makülopapüler, peteşiyal bir hal alır ve birleşmeye meyil gösterir
- Hastalarda fotofobi olur,gözleri sulanır,yüzü kızarır
- Kalp ritminde bozukluklar, ayak parmakları başta olmak üzere, kulak ve burun ucunda ya da topukta nekrozlar
- Böbrek yetmezliğinin gelişmesine oldukça sık rastlanır.
- Bu durumda hastada eğer oligoüri ve üremi gelişiyorsa durum oldukça tehlikelidir
- Lekeli hummada merkezi sinir sistemi bozukluklarınada sık rastlanır
- İlk haftalarda hastalar huzursuz ve hırçındırlar
- Uykusuzluk çekerler
- Genellikle bilinçleri bulanıktır
- Hasta da konuşma ve işitme güçlükleri olabilir
- Hastalığın en tehlikeli dönemi 2’nci ve 3’ncü haftalardır
- Bu dönemde hastada ileri derecede halsizlik gözlenir
- Başkasının yardımı olmadan ayakta duramaz, yiyip içemez
- Hastanın bilinci kapanabileceği gibi, duyma güçlüğü çekebilir ya da koma tablosu oluşabilir
- Tansiyon sürekli olarak düşüktür
- Hasta bu dönemi atlatırsa iyileşme başlar
- Hasta 2- 3 aylık bir sürede iyileşir
- Hastalık hiçbir iz bırakmayabilir
- Hastalıkta mortalite oranı yüzde 7-40’dır;yaşlılarda ölüm oranı daha yüksektir
Brill- Zinsser Hastalığı, epidemik tifüsün hafif seyreden bir türü olup akut tablodan yıllar sonra immün sistemin zayıflaması, stres ya da ilerleyen yaş nedeniyle hastalığın yeniden ortaya çıkması sonucu oluşur
Epidemik Tifüs – Lekeli Humma Teşhisi
- Akut dönemde hasta kanında riketsiya aranabilir
- Klinik bulgular değerlendirilmelidir
- Tanıda Weil-Felix testi kullanılabilir
- Bu testte hastalık etkenine karşı antikorlar aranır
Epidemik Tifüs – Lekeli Humma Tedavisi
- Tetrasiklin ve kloramfenikol etkilidir
- Antibiyotik tedavisine geç başlandığında nüksler görülür;böyle durumlarda tedavi yinelenmelidir
- Ayrıca hastalarda iyi bakım gerekli olup yüksek kalorili ve vitaminli sıvı besinlerin verilmesi uygundur
- Gerektiğinde analjezik ve hipnotiklerden de yararlanılabilir
KOMPLİKASYONLAR
- Ciddi olgularda deri nekrozu, parmaklarda kangren ve interstitisyel pnömoni bildirilmiştir
- Kuru öksürük,sağırlık ve kulak çınlaması,myokardit ve splenomegali olabilir
- Tedavi edilmeyen olgularda renal yetmezlik ve nörolojik belirtilerin sıklıkla belirgin olduğu çoklu organ tutulumu gözlenir
- Merkezi sinir sistemi tutulumunda;menenjit kliniği,delirium,manik semptomlar,ajitasyon ve koma ortaya çıkabilir. Hastalık ölümle sonuçlanabilir
Epidemik Tifüs – Lekeli Hummada Bakım
- Hasta yatak istirahatına alınır
- Hastalarda yaşam sık aralıklarla takip edilmelidir
- Bu hastalarda ateş takibi oldukça önemlidir
- Ateşi düşürmeye yönelik girişimler yapılabilir
- Sıvı-elektrolit dengesini korumak için damar yolu açık tutulmalıdır
- Yardıma gereksinimi olan hastaya destek olunmalı,özellikle günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmesi sağlanmalıdır
- Hastalarda öksürük önemli bir bulgudur. Hastayı rahatsız edebilir ve stresi artırabilir. Ilık içecekler içmesini,yorgunluğa neden olabilecek aktivitelerden uzak durması sağlanmalıdır
- Oksijen ve buhar uygulaması yararlı olabilir
- Hastalara bikarbonatlı su ile ağız bakımı verilmelidir
- Hastalarda böbrek yetmezliği gelişebileceği için idrar takibinin yapılması ve idrar miktarındaki değişikliklerin rapor edilmesi önemlidir
- Yüksek kalorili ve vitaminli sıvı gıdalardan oluşan bir diyet alması sağlanmalıdır
- Uygun antibiyotik tedavisi verilmelidir
- Gerektiğinde analjezikler ve hipnotikler verilebilir
- Hasta olan kişinin kullandığı tüm malzemeler ve tuvalet çamaşır suyu ile dezenfekte işlemine tabi tutulmalıdır.
Epidemik Tifüs – Lekeli Hummadan Korunma
- Hastalıkla mücadelede en önemli konu kişisel hijyen önlemlerinin alınmasıdır
- Bitlenmeye karşı dikkatli olunmalı ve bitlenme durumunda uygun tedavi sağlanmalıdır
- Bireylerin banyo yapması,vücut hijyenine ve giysi hijyenine dikkat etmesi bitlerle mücadelede etkilidir
- Özellikle kalabalık yaşanılan yerlerde (okul kışla yatakhaneler gibi) bitlenme olabileceği unutulmamalı ve böyle durumda en kısa sürede uygun ilaçlarla tedavi sağlanmalıdır
- Hastalarla temas eden kişiler 2 hafta gözlenmelidir
- Epidemilerde aşı yapılarak korunma sağlanabilir