Fetüs Yönünden Doğum
Doğum yolunu oluşturan kemik pelvisin girim, boşluk ve çıkımdaki kesitleri, şekli ve çapı bakımından farklılık göstermektedir. Fetüs doğabilmesi için sırası ile kendisini şekil ve çap olarak pelvis girimine, pelvis boşluğuna ve pelvis çıkımına uydurmak zorundadır. Doğumun seyri esnasında fetus başının, suturlarının ve fontanellerin önemi büyüktür. Doğumun ilerleyip ilerlemediği suturların ve fontanellerin pelvisteki durumuna göre anlaşılır. Özellikle sutur sajital ve büyük fontanel doğumda klavuz noktalardır. Vajinal tuşede bunların kuturlar üzerindeki yerine bakılarak fetus başının pelvisin neresinde olduğuna karar verilir. Fetüs başı kafa ve yüzden oluşmuştur. Kafada frontal, paryetal, temporal ve oksipital kemik vardır. Bu kemiklerin birbirine birleşme yerlerine sutur (sutura) denir.
Doğum Yönünden Önemli Suturlar:
Sutur sajital (Sutura sagittalis): Paryetaller arasındaki suturdur.
Sutur frontal (Sutura frontalis): Frontal kemikleri arasındaki suturdur.
Sutur koronal (Sutura coronalis): Frontal ve paryetal kemikleri arasındadır.
Sutur lambdoid (Sutura lambdoidae): Paryetal ve oksipital kemikleri arasındadır.
Kafa kemikleri suturalar hizasında birbiri üzerinden kayabilecek gevşekliktedir. Suturaların birbirine kesiştikleri yerlerde henüz kemikleşmemiş yumuşak boşluklar vardır. Bu boşluklara fontanel (Fontikulus-Fonticulus- Bıngıldak) denir.
Doğum Yönünden Önemli Fontaneller:
Büyük fontanel (Fontikulus anterior-Fonticulus anterior): Sutur sajital, sutur frontal ve sutur koronalislerin birleştiği yerde bulunur. Eşkenar dörtgen şeklindedir.
Küçük fontanel (Fonticulus posteriör) : Sutura Lambdoidea ve sutur sajital arasında üçgen biçiminde fontaneldir.
Kafa kemiklerinin çevresinin bir takım çapları vardır. Bu çaplara diameter denir. Bu diyameterlere uyan çevre ve düzlemlere de planum denir. Diameterler kemiklerin birbirine olan uzaklığını ifade eder. Doğum yönünden en önemli sutur (Sutur sagittalis) olan Sutur sajitalin ve fontanellerden de küçük fontanelin önemli bir yeri vardır.
Fetüs Başının Kurtarılması
Travay ve doğum esnasındaki fetus hareketleri, başın fleksiyonu, içe rotasyonu, defleksiyonu (ekstansiyonu) ve dışa rotasyonu ile fetüs başının doğum kanalına kolayca uyması sağlanır.
Fleksiyon: Fetüsün doğuma ilk hazırlığı fleksiyon ile başlar. Pelvise girebilmesi için fetüs volümünü küçültmek zorundadır. Bunun için, çenesini sternuma dayar, başını öne eğer, kollarını göğüs üzerinde çapraz olarak toplar, ayakları bağdaş kurmuş şekildedir. Bu vaziyete fleksiyon denir.
Baş, pelvis girimine tam fleksiyon yapar ve sutur sajital pelvisin transver (enine) çapına paralel olacak şekilde pelvise girer. Oksiput sağda ya da soldadır. Bu evrede tuşe eden parmaklar sütur sajitalı transfer kutur üzerinde, küçük fontaneli ise sağda veya solda alırlar.
İç Rotasyon: Pelvis giriminden geçen fetüs başı, kemik pelvis ölçülerine uyabilmek için, yaklaşık 8 cm uzunluğundaki pelvis boşluğunu geçebilmek için, sutur sajital, enine bölümden ön arkada bulunan bölüme gelinceye kadar içe rotasyon yani dönüş yapar. Pelvis boşluğunda sutur sajital 45 derecelik bir dönüş yapmış ve oblik duruma gelmiştir. Baş pelvis boşluğunda iken tuşe eden parmaklar sutur sagitalı oblik (yan) kutur üzerinde bulur. Oksiput ve küçük fontanel sağ yan veya sol yan taraftadır. Pelvis boşluğunda sutur sagital 45 derecelik daha (toplam 90 derecelik) dönüş yaparak ön- arka çapa gelinceye kadar iç rotasyon yaptığında oksiput öne yani sempizin altına gelir.
Ekstansiyon: Başın fleksiyonu daha da artarak iç rotasyon tamamlanır. Fleksiyon halinde pelvis tabanına ulaşan ve bu durum perinenin gerilmesini sağlar. Fetüs başı ekstansiyon (defleksiyon) hareketi ile doğuma hazırlanır. Bu devrede sutur sajital pelvis çıkımının ön – arka kutru üzerinde, oksiput semfiz pubisin altındadır. Klavuz nokta oksiputla beraber küçük fontaneldir. Tuşe eden parmaklar küçük fontaneli semfiz pubisin altına alır. Devam süresi ve şiddeti gittikçe artan kontraksiyonlar ile baş daha da itilir, perineye basınç yapar. Önce büyük fontanel sonra alın, burun ve çene doğar.
Dış Rotasyon: Başın defleksiyon ile doğuşunu takiben fetüsün yüzü annenin sol kalçasına doğru 45 derecelik bir dönüş yapar. Başın bu dış rotasyona uygun şekilde omuz bölgesinin iç rotasyonu tamamlanır. Önce ön omuz semfiz pubis arkasına, arka omuz perine önüne gelir. Kontraksiyonların basıncı ile önce ön omuz, semfiz pubisten kurtulur. Daha sonra arka omuz perine üzerinden doğar. Omuzların doğumundan sonra ekstremiteler kolayca doğar.
Perinenin Korunması
Perine bombeleşmeğe, makat açılmaya ve baş görünerek kaybolmaya başlayınca bir ped makadı kapayacak şekilde perine üzerine konur ve sağ elin başparmağı ile diğer parmakları arasında çocuğun başı tesbit olunur. Çocuğun başı ilerledikçe elin parmakları iki taraftan dokuları toplayarak gerginliği gidermeğe ve böylece herhangi bir yırtılmayı önlemeye çalışırlar. Bu arada sol elin parmakları ile ilerleyen başın üzerine hafifte bastırılarak çocuğun başının birden fırlamaması sağlanır.
Baş çıkınca bir el başın üstünden ve diğer el ile alttan tutularak bebeğin başı kavranır. Bebeğin omuzlarının rotasyonunu tamamlaması beklenir. Bu arada bebeğin ağzındaki mayi bir gazlı bezle silinir. Baş doğduktan sonra bebeğin boynuna kordon dolanıp dolanmadığına dikkat edilir. Kordon dolanmış ise yavaşça kurtarılır. İki veya daha fazla dolanmış durumlarda kordon iki klemple klembe edilerek ortasından kesilir.
Omuzların Kurtarılması
Bebek başı dış rotasyonunu yaparak omuzlar ön-arka kutur üzerine gelir. Baş iki elle yanlardan kavranır. Bu sayede çocuğun bu dönüş hareketine yardımcı olunmuş olur. Sonra çocuğun başı aşağıya doğru tutularak üst omuzun pubis altından kurtulmasına yardım edilir. Sonra baş yukarıya doğru kaldırılarak arka omuzun perine üzerinden kayarak kurtulması sağlanır. Bu hareketleri yaparken çocuk asla çekilmemelidir. Bu hareketler gayet yavaş ve nazik manevralar halinde yapılmalı ve perine yırtıklarına meydan verilmemelidir.
Bebeğin omuzları doğarken bir el başı kavrarken diğer elle doğan çocuğun ayaklarından orta parmak iki ayak arasına gelecek şekilde tutularak bebek baş aşağı sarkıtılır. Kordondaki damar atışları durunca, kordon bebekten 10 cm uzaklıktan iki pens ile klambe edilerek ortasından makas ile kesilir. Böylece çocuk anneden ayrılmış olur.