Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
Psikolojik Bozukluklar
Psikoz
Kişinin yavaş yavaş gerçekle bağlantısının koptuğu, çevreyle uyumunun bozulduğu, bir dizi düşünce, duygu ve davranış bozukluğunu içerir.
Belirtileri
Hezeyanlar: Gerçeğe uymayan, mantıklı tartışma yoluyla değiştirilemeyen yanlış düşüncelerdir.
Türleri
• Kötülük Görme Hezeyanı: Kişinin sürekli kendine kötülük yapılacağını, zehirlenebileceğini, zarar göreceğini v.b. düşünme (sürekli izlenme, komplo kurulması vb.).
• Büyüklük hezeyanı: Kendini üstün, çok önemli biri olarak görme (Peygamber, dahi, ünlü, zengin v.b.).
• Alınma Hezeyanı: Kendi hakkında konuşulduğunu, kendine televizyon veya radyodan mesajlar geldiğini düşünme.
• Etkilenme Hezeyanları: Düşüncelerinin okunduğu, zihnine düşünce sokulduğu, düşüncelerinin yayınlandığı, çalındığı v.b. şekildeki hezeyanlardır.
Halüsinasyonlar (sanrılar): Ortada bir uyaran yokken, bir algının olmasıdır. Hayaller görme, sesler duyma (genellikle olumsuz sözler, küfürler, yön verici komutlar gibi sesler v.b.) ya da diğer duyu alanlarında görülebilir.
Psikoz Türleri
Ruh Sağlığı ve Hastalıkları
Şizofreni
En yaygın görülen psikoz şeklidir.
• Zaman içinde kişinin çevreyle uyumunu ve işlevselliğini bozan ilerleyici, psikotik ataklarla giden, kronik bir hastalıktır.
• Pozitif, negatif ve bilişsel belirtilerle seyreder.
Pozitif Belirtiler
• Hezeyanlar, halüsinasyonlar, düşünce davranış ve dikkat bozukluklarıdır.
• Çoğunlukla ataklarla seyreder.
• Hastaneye yatışı gerektirebilir.
• İlaçlar tedaviye genellikle olumlu yanıt verir.
Negatif Belirtiler
• Duygu ve tepkilerde azalma.
• Düşünce ve konuşmalarda fakirleşme.
• İçe kapanma, toplumdan uzaklaşma, yalnızlaşma.
Bilişsel Belirtiler
• Dikkat ve bellekte güçlükler görülür.
• İlaçla tedaviye daha zor yanıt verir.
Bipolar Aktif Bozukluk (Manik Depresif Bozukluk)
• Bireyin bir dönem değişik derecelerde rahat, neşeli, öfkeli ya da taşkın(mani) bir dönem ise üzüntülü, tedirgin ya da çökkün (depresif) olduğu ataklarla seyreden bir hastalıktır.
• Bu ataklar esnasında belirtisiz geçen iyilik dönemleri bulunur.
Tıbbi Tedavi ya da Acil Müdahale Gerektiren Durumlar
• Öfke, huzursuzluk hali.
• Hareketlilikte artış.
• Uykusuzluk.
• Konuşma hızı ve süresinde artış.
• Kendini üstün görme hali (hezeyan ya da sanrılar da eşlik edebilir).
• Dürtüsel ve risk içeren davranışlarda artış (alkol madde kullanma isteğinde, para harcamada, cinsel istekte belirgin artış v.b.).
Kısa Reaktif Psikoz
Genellikle önemli strese neden olan, kişiyi zedeleyen bir olay sonrası başlayan psikoz belirtileridir. Çoğunlukla stresli olay ortadan kalktığında düzelme görülür.
Maddeye Bağlı Psikoz
Esrar, amfetamin ve türevleri, kokain, eroin, LSD, Ecstasy v.b maddelerin alınmasından sonra ortaya çıkan psikotik belirtilerdir.
Organik Psikozlar
• Kafa travması
• Epilepsi
• Menenjit
• Diğer sistemik hastalıklar sonucu görülen psikotik belirtilerdir.
Psikoz Durumunda Yapılacaklar
1. Hastanın kendine veya çevresine zarar verme riskleri değerlendirilmeli.
2. Alkol veya madde kullanım öyküsü araştırılmalı (eğer böyle bir öykü söz konusuysa maddenin etkisi geçtiğinde belirtiler de azalacaktır).
3. Taşkın, huzursuz, saldırgan olan riskli hastalarda
• Kas içine 2,5 -5 mg haloperidol enjekte edilebilir. Gerekirse bu doz 2-6 saatte bir tekrarlanabilir. (günlük en yüksek doz: 15-30 mg).
• Hasta haloperidolle sakinleşmezse ağızdan 5 mg diazepam başlanarak günde 3-4 kez tekrarlanabilir.
4. Kontrol altına alınan hasta ilk fırsatta tıbbi tedavi kurumuna sevk edilebilir.
Depresyon (Çökkünlük)
Üzüntülü, çökkün bir duygudurumula seyreden, kişinin günlük aktivitelerini, ilişkilerini ve işlevselliğini etkileyen bir rahatsızlıktır.
Temel Belirtiler
• Çökkün, üzüntülü bir duygudurum (üzüntü, elem, keder hali).
• Yorgunluk, bitkinlik.
• Uykuda azalma veya artma.
• İştahta azalma veya artma.
• Hiçbir şeyden tat alamama.
• Dalgınlık, dikkat güçlükleri.
• Değersizlik, yetersizlik, suçluluk düşünceleri.
• Yineleyen ölüm düşünceleri.
• Hareketlerde yavaşlama veya çok ajitasyon.
• Yukarıdaki belirtilerin en az beşiinin 2 hafta veya daha uzun sürmesi.
Ne Yapılmalı?
• Öncelikle intihar riski değerlendirilmeli.
ŞİDDET VE SALDIRGAN DAVRANIŞ DURUMLARI
• Alkol ya da madde alıp almadığının kontrol edilmesi gerekir.
• Psikotik atak olabilir (şizofreni, mani v.b.).
Tehlike Potansiyelinin Belirlenmesi İçin İpuçları
• Yakın zamanda şiddet davranışının olması.
• Zarar verme isteğinin söz ile ifade edilmesi.
• Zarar verme yönünde emir veren sanrılar duyması.
• Alkol – madde etkisinde olma.
• Hareketlilikte huzursuzlukla birlikte artma, yerinde duramama.
Neler Yapılmalı?
• Şiddet davranış gösteren kişinin bir an önce zarar vermeden etkisiz hale getirilmesi gerekir. (Gerekirse mürettabatın çoğu bu durumu çözmek için için bir araya gelmeli).
• Zorunlu hallerde kas içine 5 -10 mg haloperidol zerk edilebilir.
İntihar
• İnsanın bilerek veya isteyerek yaşamına son vermesidir.
• İntihar sonucu ölüm riski erkelerde daha yüksek oranda görülmektedir.
• Alkol kullanımı bu riski arttırır.
• Ruhsal hastalıklardan depresyon intihar riskini en çok arttıran durumdur.
• Şizofreni, mani v.b hastalıklarda da intihar girişimi görülebilir.
Risk Etkenleri
• Ölmek için ciddi bir niyetin olması ve bunun için kullanılacak araçların teminine çalışılması (ilaç, silah vb.).
• Yakın zamanda intihar girişiminin bulunması.
• Ailede intihar öyküsü olması.
• Alkol, madde kulanım öyküsünün olması.
• Depresyonun bulunması.
• Bekâr, boşanmış veya ayrı yaşıyor olmak.
Neler Yapılmalı?
Risk etkenleri tespit edilirse aşağıdaki sorular sorulabilir:
• Kendinize zarar vermeyi düşünüyor musunuz?
• Belirli bir plan yaptınız mı?
• Daha önce intihar girişimiz oldu mu?
İntihar Planı Tespit Edilirse
• Kullanacağı araca erişimi engellenmeli (ilaç, ip, tabanca, vb.).
• Yalnız bırakılmamalı, gözlem altında tutulmalı.
• Alkol ve diazepam türü ilaçlar verilmemeli.
• Yaşadığı zorlukları aşması için ümit aşılamalı.
• Yargılayıcı, suçlayıcı tutumdan uzak durulmalı.
• En yakın bir tedavi kurumuna veya doktora sevk edilmelidir.
Bunaltı (Anksiyete)
• Korkuya benze bir duygudur.
• Nöbetler halinde gelebilir.
Genellikle Görülen Bedensel Belirtiler
• Çarpıntı
• Titreme
• Terleme
• Göğüste sıkışma hissi
• Baş dönmesi, sersemlik
• Hava açlığı
• Uyuşma, karıncalanma v.b. dir.
• Bu rahatsızlıklarla baş etmek için aşırı miktarlarda alkol veya ilaç kullanabilir.
• Yoğun anksiyete, bazen intihar girişimlerine yol açabilir.
Neler Yapılmalı?
• Eğer işlevsellik kaybı olmamışsa hasta destekleyici yaklaşımla takip edilir.
• Günlük aktiviteler veya işlevsellik etkilenmişse kaygıyı gidermek amacıyla ağızdan diazepam (510 mg) verilebilir.
• Giderek artan, ilaca yanıt vermeyen bir anksiyete tablosu mevcutsa en kısa zamanda tıbbı tedavi kurumuna sevk edilir.
Alkol – Madde Kullanımı İle İlişkili Durumlar
Alkol ve Madde Bağımlılığı Bağımlılık tedavisi acil şartlarda yapılmaz. Gönüllülük temelinde, isteğe bağlı şartlarda ve özelleşmiş kliniklerde yapılır. (AMATEM gibi) Acil müdahale ancak akut zehirlenme veya yoksunluk durumunda uygulanır.
Alkol ve Madde Kullanımına Bağlı Zehirlenme (İntoksikasyon)
Alkol veya psikoaktif maddelerin fazla miktarda alınmasından sonra oluşan tablodur. Yürüme, denge, hareket, konuşma ve bilinç bozuklukları görülebilir.
Neler Yapılmalı?
• Zehirlenme durumu tespit edildiğinde psikiyatrik tedaviden ziyade, belirtilere göre çok uzmanlı genel tıbbi yaklaşım gerekir (Dahiliye, reanimasyon.).
• Saldırganlık mevcut ise kontrol altına alınmalıdır .
• En kısa zamanda tıbbi tedavi kurumuna sevk edilir.
Alkol Yoksunluğu
Uzun süre ve yoğun alkol kullanımının kesilmesi veya azaltılması sonrası görülür.
Belirtiler:
• Çarpıntı
• Titreme
• Terleme
• Kan basıncı değişiklikleri
• Solunum güçlükleri
• Bilinç bulanıklığı
• Bazen epileptik nöbetler
• Bilinç bozulmaları
• Muhakeme ve algı bozuklukları (Görsel, işitsel varsanılar vs.) olabilir.
Neler Yapılmalı?
• Hafif yoksunluk durumlarında 20-30 mg/gün Diazepam oral verilebilir.
• B vitamini takviyesi gerekir.
• Sıvı-elektrolit dengesi için tıbbi yardım yapılmalıdır.
• Ağır yoksunluk durumlarında (bilinç, algı bozukluğu veya epileptik nöbet varsa) mutlaka tıbbi tedavi kurumuna sevk edilmelidir.
Madde Yoksunluğu
Aldığı psikoaktif maddenin türüne göre çeşitli yoksunluk belirtileri görülebilir.
Neler yapılmalı?
• Öncelikle madde kullanım öyküsü iyi alınmalı.
• Belirtilere göre semptomatik tedavi uygulanır. (Ağrı kesici, kas gevşetici vb.)
• Saldırganlık var ise müdahale edilmeli.
• Genel tıbbi belirtiler ciddi ise (Epileptik nöbet veya bilinç bulanıklığı gibi) tıbbi yardım kuruluşuna sevk edilmelidir.