Dispne
Dispnenin en iyi tanımı artmış solunum ihtiyacının hoş olmayan şekilde hissedilmesidir. Kalp ve akciğer hastalıklarının başlıca semptomlarından biridir. Dispne sağlıklı ve antremanlı kişilerde ağır egzersiz sonrasında ve normal fakat antremanlı olmayanlarda da orta derecede egzersiz sonrasında meydana gelebildiği için yalnızca bu semptoma yol açmayacak fizik aktivite veya istirahat sırasında meydana gelirse anormal olarak kabul edilmelidir. Normal ağır aktivite ve antremansız orta şiddetli aktivitelerde meydana gelen dispne normal olarak değerlendirilmekle beraber, antremanın artmasına rağmen orta şiddetli aktivitelerde zorlanmanın sürekliliği de incelenmesi gereken bir durumdur. Daha hafif egzersizlerde meydana gelebilen dispne sedanter yaşam, ilerleyen yaş ve artan kilo gibi nedenlere bağlı olabilir.
Dispne hemen hemen herkeste egzersiz performansını kısıtlar. Bu kişinin fiziksel durumuna, ağırlığına, yaşına ve yaşam tarzına bağlıdır. Normal olarak egzersiz sırasında kan akımının nispeten gerekli olmayan vasküler yataklarda azalırken (yağ dokusu, deri, vissera) egzersiz yapan kaslardamaksimuma çıkma kabiliyeti sedanter kişilerde bozulmuştur. Dispne kalp, akciğer, göğüs duvarı, solunum kasları, ve anksiyete gibi çok geniş bir hastalık grubuyla birliktelik gösterir.
İnspiratuar dispne üst hava yollarının, ekspriratuar dispne alt hava yollarının tıkanmasından kaynaklanır. Efor dispnesi sol kalp yetmezliği ve KOAH gibi organik hastalıklardan, istirahat dispnesi ise pnömotoraks, pulmoner emboli ve pulmoner ödemden kaynaklanabilir. Sadece istirahatte olup eforla oluşmayan dispne çoğunlukla fonksiyoneldir. Fonksiyonel kökenli olanlarda dispne sıklıkla kalbin apikal bölgesinde kısa süreli bıçak batması tarzında veya 2 saatten fazla süren künt bir göğüs ağrısıyla beraber olabilir. Bu tip dispnede hava almada büyük zorluk hissetmelerine rağmen eforla, birkaç derin nefes almakla veya sedasyonla hastalar rahatlarlar. Panik ataklı hastalarda dispne genellikle hiperventilasyon şeklinde kendini gösterir. Bronkodilatör veya kortikosteroidlerle rahatlama öyküsü astmayı, istirahat diüretik ve digitallerle rahatlama ise sol kalp yetmezliği düşündürür. Wheezingle birlikte olan dispne sol kalp yetmezliğine (kardiyak astma) veya primer bronşial konstrüksiyona (bronşiyal astma) sekonder olabilir.
Kronik kalp yetmezlikli hastalarda dispne, pulmoner venöz veya kapiller hipertansiyonunun klinik bir ifadesidir. İsirahat halinde ve yatar pozisyonda meydana gelen ve oturur pozisyona gelindiğinde veya ayağa kalkıldığında hemen rahatlayan dispne tipine ortopne denir. Sol kalp yetmezlikli hastalar bu tip semptomlardan kaçınabilmek için iki veya daha fazla yastıkla yatmayı öğrenirler. Kalp yetmezlikli hastalarda sıklıkla ödem, üst batın ağrısı (konjestif hepatomegaliye bağlı) ve noktüri dispneye eşlik eder. Mitral kapak hastalığı hikayesi olanlarda ani gelişen bir dispnede atriyal fibrilasyon gelişimi, korda tendinea rüptürü veya pulmoner emboliyi düşünmek gerekir.
Paroksismal noktürnal dispne (PND) interstisyel ödeme ve bazen de intraalveolar ödeme bağlıdır. Çoğunlukla sol kalp yetmezliğinde sekonder olarak gelişir. Genellikle uykunun başlangıcından 2- 4 saat sonra başlar ve genellikle öksürük, wheezing ve terleme de birlikte bulunur. Paroksismal noktürnal dispne genellikle yatağın kenarına oturmakla veya yataktan kalkmakla düzelir rahatlama için 15- 30 dakika gereklidir. Sol kalp yetmezliğine sekonder gelişen dispnede genellikle öksürük dispneyi takip eder. Tam tersine kronik pulmoner hastalığı olanlar da geceleri uyanabilir fakat öksürük ve balgam genellikle dispneden önce başlar. Ayrıca bu hastalarda uzun bir sigara içme hikayesi vardır. Balgam ve wheezingle beraber olan bu dispnede ileriye doğru eğildiklerinde daha kolay nefes alabilirler. Pulmoner hastalığı olanlarda meydana gelen Paroksismal noktürnal dispne genellikle ayağa kalkmaktan ziyade sekresyonlar uzaklaştırılınca rahatlar.
Pulmoner embolizmde genellikle ani gelişen dispneye terleme, çarpıntı, hemoptizi ve plöritik tarzda göğüs ağısı eşlik eder. Dispnenin gelişimi pulmoner embolinin belki de tek semptomu olabilir. Pnömotoraks ve mediastinal amfizemde keskin göğüs ağrısıyla birlikte dispne vardır.
Akut miyokard infarktüsünde de göğüs ağrısına dispne eşlik edebilir. Dispne bir engina eşdeğeri de olabilir. Bu tipte bir dispne göğüste sıkıntı hissiyle beraber olabilir, eforla gelebilir ve istirahatle rahatlar. Yine bu tip dispne süre olarak anginaya benzer (2- 10 dk) ve genellikle nitrogliserin tedavisine iyi yönde yanıt verir.